Recesioni dhe stagflacioni janë pothuajse në prag, dy shenjat që po vjen ni krizë serioze

Një krizë e re botërore ka gjithnjë e më shumë gjasa. Recesioni pothuajse me siguri do të ndodhë dhe të gjithë shpresojnë që stagflacioni të shmanget.

Një recesion është një ngadalësim i aktivitetit ekonomik për një periudhë të gjatë kohore, duke marrë teknikisht dy tremujorë radhazi (gjysmë viti), por tashmë mund të deklarohet pas disa muajsh. Papunësia po rritet, produkti i brendshëm bruto (PBB) po bie, prodhimi industrial po tkurret dhe më pak po shitet në dyqane. Jo të gjitha kushtet duhet të plotësohen në të njëjtën kohë, por ato shpesh vijnë njëra pas tjetrës.

Stagflacioni është një situatë shumë më e vështirë, në të cilën një rritje e lartë e çmimeve ndodh paralelisht me recesionin, d.m.th. inflacioni. Problemi lind se politikat që luftojnë inflacionin e lartë në të njëjtën kohë përkeqësojnë recesionin, përfshirë papunësinë, dhe politikat që lehtësojnë recesionin përkeqësojnë problemin e inflacionit. Një situatë e pashpresë në të cilën, për fat të mirë, bota nuk është gjendur që nga vitet 70 të shekullit të kaluar.

Kohët e fundit, është folur gjithnjë e më shumë se një recesion ka të ngjarë dhe ka indikacione se do të ketë stagflacion. Ka disa probleme makroekonomike që sugjerojnë këtë.

Rritja historike e çmimeve
Megjithëse bankat qendrore, Rezerva Federale e SHBA (FED), Banka Qendrore Evropiane (ECB) dhe Banka Britanike e Anglisë (BOE), siguruan shumicën e politikanëve, ekonomistëve dhe qytetarëve në 2021 se nuk do të ketë inflacion, në nivelet historike të 2022 janë të regjistruara, dekada të paprecedentë.

Në maj, inflacioni në Shtetet e Bashkuara ishte 8.6 për qind krahasuar me të njëjtin muaj të vitit të kaluar. Krahasuar me muajin prill, çmimet u rritën me 1%, shumë më tepër se sa pritej. Kjo është norma më e lartë e inflacionit në 40 vitet e fundit, që nga viti 1981.

Mbretëria e Bashkuar ka një normë inflacioni prej 9 për qind, gjithashtu më e larta në 40 vjet. Në Gjermani, është 7.9 përqind, më i larti që nga fillimi i viteve 1970. Franca ka inflacionin më të lartë që nga mesi i viteve 1980, Italia më të lartën që nga vitet 1990, e kështu me radhë.

Në BE, shtetet baltike të Estonisë, Lituanisë dhe Letonisë janë veçanërisht të prekura, me norma inflacioni prej 16 deri në 20 për qind. Dymbëdhjetë shtete anëtare të BE-së në maj kanë pasur një normë inflacioni prej më shumë se 10 për qind, e në mesin e tyre është edhe Kroacia, por edhe Mali i Zi, i cili njihet si anëtari i radhës i Unionit.

Është 6.8 për qind në Kanada, 7.65 për qind në Meksikë, 11.73 për qind në Brazil, 11.5 për qind në Kili, 58 për qind në Argjentinë – inflacioni është një problem i Amerikës së Veriut dhe Jugut. Inflacioni jashtëzakonisht i lartë i Argjentinës mund të injorohet sepse nuk është aq inflacion si pjesë e një tendence globale, por inflacion për shkak të politikave veçanërisht të këqija ekonomike që vendi ka “luftuar” prej dekadash.

Dhe pjesa tjetër e botës ka një problem me rritjen e çmimeve: India (7 përqind), Australia (7 përqind), Koreja e Jugut (5.4 përqind), Afrika e Jugut (5.9 përqind), Egjipti (13.5 përqind), Rusia (17 përqind) etj. Nga muaji në muaj, inflacioni i lartë po përhapet në mbarë botën.

Rritja e çmimeve të energjisë (naftës, gazit dhe energjisë elektrike), por edhe ushqimeve e shtyn më së shumti. Edhe pse shumë besojnë se lufta në Ukrainë është fajtore për rritjen e çmimeve, fakti është se çmimet filluan të rriten shumë përpara shpërthimit të saj. Lufta në Ukrainë vetëm sa i shtoi benzinë ​​zjarrit.

Ngadalësimi i ekonomisë botërore
Vlerësimi i Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) në qershor 2021 ishte se PBB-ja botërore do të rritet me 4,9 për qind në vitin 2022. Që në janar 2022, ai u rishikua me 0,5 pikë përqindje më poshtë, në 4,4 për qind. Vlerësimi i fundit, nga fillimi i qershorit, thotë se rritja e PBB-së botërore në vitin 2022 do të jetë vetëm 2.9 për qind.

Paralelisht me rritjen e normës së inflacionit, vlerësimi i rritjes së PBB-së ka ardhur në rënie, ndërsa raporti i fundit i FMN-së përmend edhe rrezikun e stagflacionit.

“Lufta në Ukrainë, bllokimi në Kinë, shqetësimet në tregtinë botërore dhe rreziku i stagflacionit po pengojnë rritjen. Do të jetë e vështirë për shumë vende të shmangin një recesion”, tha presidenti i Bankës Botërore, David Malpass.

Normat e interesit të bankës qendrore po rriten
Edhe pse u vu re inflacioni në mesin e vitit të kaluar, ai u mohua deri në nëntor. Fillimisht u tha se nuk do të kishte rritje të madhe të inflacionit, gjë që rezultoi e pasaktë, kështu që u pretendua se inflacioni ishte vetëm kalimtar, dhe kjo doli të ishte e gabuar, kështu që u bë “kryesisht kalimtare”, por kështu ishte gjithashtu e gabuar.

BQE-ja ka pranuar ekzistencën e inflacionit të lartë më së voni nga të gjitha bankat kryesore qendrore dhe është shumë prapa në luftën kundër tij. Fed i SHBA ka rritur disa herë normat e interesit të referencës këtë vit, ashtu si BOE britanike.

BQE njoftoi vetëm një rritje në korrik të këtij viti, për herë të parë në 11 vjet, në vetëm 25 pikë bazë (0.25 përqind). Fed e SHBA-së e ka rritur tashmë dy herë këtë vit normën e interesit referencë, në 1.75 për qind aktuale dhe deri në fund të vitit mund të jetë edhe më e lartë se 3 për qind.

Bankat qendrore po rrisin normat e interesit referencë për të luftuar inflacionin. Pas rritjes së normave të interesit të bankave qendrore, rriten edhe normat e interesit të bankave dhe institucioneve të tjera financiare për qytetarët dhe kompanitë, huamarrja bëhet më e shtrenjtë dhe në fund shpenzohet më pak.

Për shkak të huamarrjeve më të shtrenjta, kompanitë investojnë më pak dhe qytetarët shpenzojnë më pak për mallra afatgjata si makina dhe prona të paluajtshme. Aktiviteti total ekonomik është në rënie, gjë që ul rritjen e PBB-së dhe rrit papunësinë, por ul inflacionin.

Çështja është se kompanitë dhe qytetarët shpenzojnë më pak, gjë që ul çmimet. Një recesion “fals” po krijohet për të luftuar inflacionin. Rritja e papunësisë është një sakrificë e pranueshme për të frenuar rritjen e çmimeve.

Po sikur shteti të fillojë të shpërndajë para?
Ajo që po tentohet të shmanget është krijimi i kushteve për stagflacion, një ngadalësim i njëkohshëm i ekonomisë (rritje e papunësisë) dhe rritje e madhe e çmimeve. Rritja e normave të interesit referencë është mënyra se si bankat qendrore e arrijnë këtë qëllim.

Por nëse në të njëjtën kohë shteti, dmth. politika fiskale fillon të shpërndajë “paratë e helikopterëve” për subvencione të ndryshme të kostos së inflacionit për qytetarët dhe kompanitë, pastaj përplasen ekonomitë fiskale dhe ato monetare. E para ruan inflacionin në të ardhmen nëpërmjet shpërndarjes së parasë për të “mbuluar kostot e inflacionit”, dhe e dyta përpiqet ta reduktojë atë.

Pikërisht kështu vjen situata e stagflacionit, që ekonomia po bie për shkak të rritjes së normave të interesit dhe njëkohësisht çmimet vazhdojnë të rriten sepse qytetarët kanë vazhduar të shpenzojnë si më parë sepse shteti praktikisht e ka subvencionuar inflacionin.

Shtetet po marrin hua gjithnjë e më shumë
Yield-et e obligacioneve të qeverisë kanë ardhur në rritje që nga fillimi i vitit. Kjo do të thotë se shtetet po paguajnë një çmim gjithnjë në rritje të borxhit. Deri në fund të vitit, yield-et e obligacioneve në shumicën e vendeve të Amerikës së Veriut dhe BE-së ishin afër zeros, por disa tashmë po ngjiten në mbi 3 përqind.

Në dy vitet e pandemisë, borxhi publik i shtetit u rrit shumë. Gjermania, proverbiale konservatore fiskale, kishte një borxh prej më pak se 60 për qind të PBB-së në vitin 2019, dhe në vitin 2021 ai u rrit në pothuajse 70 për qind. Një pjesë e rritjes lidhet me rënien e PBB-së, por edhe borxhi u rrit në terma absolutë.

Edhe borxhi i SHBA-së është rritur në nivel historik, megjithëse një pjesë e atij borxhi i referohet borxheve të institucioneve dhe degëve të ndryshme shtetërore ndaj njëri-tjetrit, pra realisht është më i ulët se 120 për qind e shpallur.

Rritja e borxhit publik
Kina dikur me borxhe të ulëta është ngjitur në pothuajse 70 për qind të borxhit publik në raport me PBB-në, ndërsa në vitin 2010 ishte vetëm 34 për qind e PBB-së. Borxhi total i Kinës, i cili përfshin, përveç borxhit publik, borxhin e kompanive dhe të popullsisë, arriti në të njëjtin nivel me borxhin e Shteteve të Bashkuara dhe të eurozonës, i matur me pjesën e saj në PBB.

Rritja e borxhit global në nivel global është një nga burimet e inflacionit të lartë aktual, por është ndoshta një lajm i mirë që nivelet e larta të borxhit publik kufizojnë ashpër aftësinë e vendeve për të vazhduar me stimuj fiskalë ekspansionistë, dmth. me shpërndarjen e parave për kompanitë dhe qytetarët, të cilat disa i sugjerojnë për të zbutur ndikimin e inflacionit, dhe në fakt vetëm do ta zgjasnin dhe rrisnin atë.