Baton Haxhiu pajtohet që Kosova ta marrë Preshevën dhe ti jap Serbisë pjesën minore të Veriut të Mitrovicës

Duke filluar nga faza finale e dialogut Kosovë-Serbi. Nisma e presidentit Thaçi për ‘korrigjimin e kufijve’. Shumë debate dhe shumë lëvizje diplomatike krejt të reja për Ballkanin e veçanërisht për çështjen shqiptare. A po përvijohet një politike e re amerikane për Ballkanin? Flet gazetari Baton Haxhiu.

Pas një faze paqartësie dhe shtyrjesh të proceseve dhe agjendave lidhur me Ballkanin, duket se një sens i qasjes ‘finalizuese’, ‘zgjidhëse’ të tipit ‘emri final i Maqedonisë’, ‘deti Greqi-Shqipëri’ apo gjëra në horizont: ‘korrigjimi i kufirit Kosovë-Serbi’ apo më larg, ‘statusi i republika Srpska’. Në parim pa hyrë në çështjet konkrete: A është një finale procesesh të gjata apo konturet e një gjendjeje të re për Ballkanin?

Një prej komponentëve kryesore politikë t? BE-s? n? Ballkanin Perendimor ?sht? p?rdorimi i fuqis? kushtëzuese të procesit të zgjerimit për të përmbyllur të gjitha kontekstet bilaterale në rajon. Kjo çështje është formuluar në mënyrë eksplicite edhe në Strategjinë e Zgjerimit të Junkerit të publikuar në Shkurt të këtij viti. Një qasje e tillë vjen pjesërisht edhe nga evoluimi i politikave të BE-së nëpërmjet përvojave të zgjerimit. Për shembull, importimi i çështjes së hapur të kufijve midis Kroacisë dhe Sllovenisë lidhur me Piranin është manifestuar në një qasje më rigoroze të BE-së lidhur me domosdoshmërinë e përcaktimit paraprak të linjave kufitare në veçanti dhe mbylljes të kontesteve bilaterale në përgjithësi. Kjo klimë politike pastaj ka dhënë efektet e saj në çështjen e ndryshimit të emrit për Maqedoninë, procesin e përcaktimit të kufirit detar midis Greqisë dhe Shqipërisë, demarkacionin territorial midis Kosovës dhe Malit të Zi dhe, së fundi, marrëveshjen finale për normalizim marrëdhëniesh midis Kosovës dhe Serbisë. Përcaktimi i vijës kufitare midis Kosovës dhe Serbisë do të jetë, pra, pjesë e pashmangshme e marrëveshjes për normalizim. Sidoqoftë, mbetet një çështje tjetër dhe ende e hapur nëse kjo nënkupton korrigjimin e kufirit si inkorporim i Preshevës në Kosovë. Përderisa përcaktimi i vijës kufitare është esencial në këtë proces, shkalla e ndryshimeve në terren është pjesë ende e diskutueshme midis aktorëve të përfshirë në bisedime. Pra, për të dhënë një përgjigje në pyetjen tuaj, përderisa aktualisht Ballkani Perëndimor është në një finale procesesh që do të manifestohet si etablim i një gjendjeje të re, krejt kjo fazë involvim edhe një gamë të gjerë çështjesh që do të hapen dhe prodhojnë tensione ndërkohë. Kjo duket se do të prodhojë efektet më intensive në fazën finale të bisedimeve Kosovë-Serbi.

Marrëdhëniet transatlantike, ato Rusi-SHBA, me impakt në rajone të tjera të botës etj., shumëçka po lëviz në politikën e Shtëpisë së Bardhë të erës Trump! A dalloni që diçka e re ndryshe po konturohet edhe për Ballkanin nga administrata e re amerikane?

Keni lexuar analizat së fundi, shkrimtarë, politikanë e gazetarë, janë në hartën e vjetër të gjykimeve. Mendojnë më shumë për kutinë e pandorës se sa për Kosovën. Kolegët e mi kanë një gjykim të vjetruar. Gjykimet janë të shpjeguara mbi një ushtrimore të fëmijëve që sapo kanë hyrë në shoqërinë civile në vitet 2006, ose si në vitet e para të presidencës së Obamas. Tani është Trump president. Gjithçka është ndryshe. Çfarë praqet hapja e “kutisë së pandorës” kur të gjitha vendet janë pjesë e NATO-s, hiq Bosnjën. Prandaj, ndonjëherë duke dëgjuar kolegët e mi, unë mendoj se Thaçi është gati të përcaktojë rendin e ri botëror dhe se Kosova, e jo Mali i Zi, mund të fillojë Luftën e Tretë Botërore, ose së paku të themelojë Perandorinë e Re Ruse. Dhe, po, ardhmëria e Maqedonisë do të vendoset në Prishtinë dhe jo në Shkup. Edhe Bosnja. Mbi të gjitha dhe kundër të gjitha mosmarrëveshjeve ne do të bëjmë Rusinë më të fortë brenda Serbisë, duke u mundësuar atyre që të përparojnë më shpejt në BE?! Për çka është shkruar deri sot?! Gjithçka, përveç Kosovës. Gjithçka, por neve na duhet përballja me një mundësi unike për të bërë marrëveshje me Serbinë, marrëveshja për shtetin funksional, marrëveshjen e vërtetë për të ardhmen perëndimore të Kosovës. Në këtë moment në shtetësinë e Kosovës përfitimet e veprimit – dhe rreziqet e mosveprimit – janë shumë të mëdha. Nëse e tejkalojmë interesin e fuqive të mëdha ne mund të harrojmë lehtë vetveten. Dhe unë jam i sigurt se SHBA dhe Europa, me ose pa Amerikën e Parë, me ose pa Brexit, janë mjaft të forta për të përballuar Rusinë dhe për të qëndruar për demokraci liberale, të qëndrojnë për dhe prapë Maqedonisë në NATO dhe të krijojnë një Bosnjë si shtet funksional. Problemi i vërtetë për të gjithë këtë shfaqje të zemërimit është se për shkak se ata nuk e pëlqejnë lojtarin që luan, prandaj duan ta shkatërrojnë lojën. Vetëm se këtë herë në rrezik është shumë më tepër se rendi politik. Kësaj radhe bëhet fjalë për mundësinë historike për Kosovën, është rasti që të shkojë përpara nga frika dhe zemërimi me Serbinë, të shkojë në marrëdhënie që do të mundësojnë më shumë prosperitet për të dy kombet. Thaçi dhe Vuçiç mund ta bëjnë këtë tani. Dhe marrja e marrëveshjes do të ndihmojë në krijimin e stabilitetit në Ballkanin Perëndimor dhe duke dëmtuar agjentët e kaosit dhe ndikimin e Rusisë në rajon. Prandaj humbës janë të gjithë ata që sundohen nga zemërimi dhe frika.

Politika amerikane, krahas kancelarisë funksionon fort edhe si lobby, si kontakt personal. Kemi parë kohët e fundit lëvizjen në këtë drejtim: Takimet e dhëndrit të Trump me politikanë ballkanikë, kemi parë strategun e Trump, Bannon nëpër Ballkan etj. lajme si këto. A kanë, a do të kenë këto elemente impakt në formësimin e një politike të re të SHBA për Ballkanin?

Presidenca aktuale e ShBA-ve duket të jetë shfaqje e dy tendencave kryesore politike të kodifikuara në strukturën institucionale amerikane: nga njëra anë, sistemi i konsoliduar i politikave të jashtme që funksionon në fazë të politikave të trashëguara dhe planeve strategjike afatgjate, pavarësisht ndryshimeve të pozitave në administratën shtetërore dhe, nga ana tjetër, shkalla e gjerë e kompetencave të Presidentit dhe mundësisë të konsiderueshme për manovrim të pavarur politik. Marrëdhënia SHBA-NATO, për shembull, është shembull ilustrativ për të mbështetur këtë pohim: pavarësisht se qëndrimi për tërheqje nga NATO i Presidentit Trump përgjatë fushatës zgjedhore rezultoi i pamundur për shkak të forcave politike në SHBA përtej Presidentit, megjithatë ai së voni ka prodhuar komplikime të shumta me kërkesat e tij për rritje të buxheteve nacionale të shteteve anëtare për mbrojtje. Pra, roli individual i Presidentit mban megjithatë një peshë të veçantë në prodhim të politikave të SHBA-së. Qasja politike e Presidentit aktual të SHBA-ve, ndryshe nga ajo e Obama-s, nuk është fare vlerore por krejtësisht transaksionale dhe pragmatike. Në rastin e Krimesë, për shembull, Presidenti amerikan bëri një tërheqje të papritur duke thënë se kjo është një dështim i Obama-s që ai nuk ka mundësi ta riparojë. Si rrjedhojë, ajo çështje u la kryesisht në agjendën e BE-së dhe Rusisë. Më konkretisht, në rast të Kosovës, administrata e Trump ka trashëguar përkushtimin amerikan për Kosovën dhe angazhimin e saj në konsolidim të shtetësisë. Sidoqoftë, për shkaqe pragmatike dhe me kërkesë eksplicite për zgjidhje të shpejta dhe efektive, ajo shquhet për një qasje tepër me fleksibile në raport me procesin e negociatave Kosovë-Serbi. Për herë të parë administrata amerikane kërkon propozime kreative prej palëve për të përmbyllur çështjet e hapura midis tyre në formë sa më të shpejtë. Propozimi i ndryshimeve të linjave kufitare midis Kosovës dhe Serbisë, të pranueshme për palët por edhe për vetë SHBA-në dhe Rusinë, është një prej produkteve më konkrete të kësaj qasjeje politike.

Kosova ka qenë një çështje ndërkombëtare e planit të parë, së paku nga 1974. ‘Njësi konstitutive e Federatës Jugosllave’, ‘Kosova, vija e kuqe për Ballkanin’, ‘rezoluta 1444 e Këshillit të Sigurimit’, ‘Pavarësia e kushtëzuar’, ‘dialogu Kosovë – Serbi’, ‘demarkacioni me Malin e Zi’, ‘Anëtarësimi në organizatat ndërkombëtare’. Por të gjitha duket se nuk mjaftojnë pa një finalizim Kosovë- Serbi. Në këtë kontekst propozimi i ri dhe i papritur i Thaçit çfarë përfaqëson sipas jush?

Propozimi i Thaçit për korrigjim kufijsh nuk është as i ri as i papritur. Çdo person i familjarizuar minimalisht me zhvillimet në dialogun Kosovë-Serbi është i informuar se një çështje e tillë qëndron në tryezën e bisedimeve në Bruksel prej kohësh. Sidoqoftë, faktorë të ndryshëm brenda BE-së kanë patur rezervat e tyre në raport me këtë alternativë për shkak të efekteve të mundshme destabilizuese në terren dhe veçanërisht implikimeve të tij në Bosnjë dhe Hercegovinë. Pavarësisht rezervave të BE-së tashmë është krejtësisht e qartë që procesi i kompletimit të shtetësisë të Kosovës dhe avancimi i saj ne relacione ndërkombëtare është drejtpërdrejt i kushtëzuar nga anëtarësimi në mekanizma ndërkombëtarë në përgjithësi dhe nga anëtarësimi në OKB në veçanti. Anëtarësimi i Kosovës në OKB me kapacitete shtetërore kërkon edhe pajtueshmërinë e Rusisë për zgjidhjen eventuale Kosovë-Serbi. Përderisa zgjidhjet e ofruara nga BE-ja deri më tash nuk kanë dhënë as efektin e dëshiruar në terren por as nuk kanë siguruar një mbështetje më të gjerë ndërkombëtare në këtë drejtim (madje as brenda vetë BE-së në tërësi: kujto qëndrimet e Spanjës), hapja e opsioneve të reja po bëhet gjithnjë më realiste. Korrigjimi i kufijve, pra, është një formulë që ofron pajtimin e palëve në negocim për shkak të marrjes së Preshevës dhe dhënies të një pjese minore të Veriut (assesi Veriun e Kosovës në tërësi), por edhe aprovimin e forcave krurciale politike si SHBA-ja dhe Rusia. Në këtë kuptim, një proces i tillë është konceptuar si mbyllje e kontesteve bilaterale Kosovë-Serbi që siguron pranimin përfundimtar të Kosovës në arenën ndërkombëtare dhe involvimin në mekanizmat kryesorë ndërkombëtarë. Sidoqoftë, një proces i tillë është ende në diskutim e sipër dhe epilogu i tij nuk mund të parashikohet nga kjo pozitë.

Cilat janë garancitë që cilado marrëveshje për ‘korrigjim kufijsh’ Serbi- Kosovë nuk do të hapë precedentë për të gjitha vendet e tjera të Ballkanit dhe do të ristartonin…..si gjithnjë luftërat e pafundme ballkanike?

Një proces i tillë nuk mund të konceptohet thjesht në terma të garancive objektive që korrigjimi territorial Kosovë-Serbi nuk do të prodhojë efekte askund tjetër në rajon. Sidoqoftë, nëse një proces i tillë bazohet në parimin e konsensusit midis palëve për ndryshim territorial, gjithçka rezulton të jetë jo vetëm në përputhje me parametrat e Helsinkit por njëherazi edhe afirmim që kjo praktikë është e vlefshme vetëm në rast të dakordimit paraprak ndërshtetëror. Pra, nga pikëpamja parimore, ajo mund të aplikohet vetëm në rastin e Kosovës edhe Serbisë.

Sidoqoftë, marrë në konsideratë klimën politike që do të krijohet nën efektin e këtij procesi dhe tendencat në ngritje secesioniste të Republika Srpska-s në Bosnjë dhe Hercegovinë, një proces i tillë mund të ushtrojë ramifikime edhe në sferën tashmë të paralizuar nga brenda politike boshnjake. Pikërisht mbi këtë konsideratë qëndron edhe rezerva e madhe e BE-së në lidhje me procesin e korrigjimit territorial. Efekti i tij i mundshëm në sfera të tjera në Ballkan varet nga qëndrimi i aktorëve të tjerë politikë me ndikim atje, përfshirë SHBA-në, Turqinë, Rusinë dhe BE-në.